Iedere zomer duikt hij weer op langs weilanden, bermen en natuurstroken: Jakobskruiskruid (Jacobaea vulgaris) een inheemse plant met gele bloemen, een vaste plek langs wegen — en een notoire reputatie. “Giftig!”, “Dodelijk voor paarden!”, “Moet uitgeroeid worden!” roepen folders, Facebookgroepen en sommige boerenorganisaties.
Maar klopt dat beeld wel?
Is grootschalige bestrijding gerechtvaardigd? Of baseren we beleid op angst in plaats van kennis?
Jakobskruiskruid is giftig — maar hoeveel schade veroorzaakt het echt?
Volgens een review in *Toxins* (MDPI, 2015) komt vergiftiging door PA-bevattende planten zoals Jakobskruiskruid of PA bevattende planten in Europa vooral voor via besmet hooi of kuilvoer, niet via vers grazen. Paarden vermijden de verse plant meestal instinctief. De schade ontstaat door herhaalde opname van gedroogd materiaal over een langere periode.
De geschatte letale dosis (LD) voor paarden ligt tussen de 5 en 20% van het lichaamsgewicht aan gedroogde plant, afhankelijk van het PA-gehalte en individuele gevoeligheid. Bij een gemiddeld paard van 500 kg betekent dat 25–100 kg aan Jakobskruiskruid — verspreid over dagen tot weken. Dat maakt acute vergiftiging zeldzaam, terwijl chronische schade onder de radar kan blijven.
In natuurlijke omstandigheden varieert de toxiciteit. Factoren zoals leeftijd (veulens zijn gevoeliger), individuele aanleg, samenstelling van het dieet en het gehalte aan pyrrolizidine-alkaloïden (PA’s) in het voer spelen allemaal een rol. Het vaststellen van een PA-vergiftiging vereist zowel bewijs van leverbeschadiging als de aanwezigheid van PA’s in het voer. Maar ook andere factoren kunnen bijdragen aan leverfalen. (1)
Geen meldingen, geen cijfers, weinig aanleiding tot paniek.
Er is in Nederland geen meldplicht voor plantenvergiftiging bij paarden, en sectie of toxicologisch onderzoek wordt zelden uitgevoerd. Statistieken ontbreken. In het Jaarverslag Diergezondheid Paard 2021 van de Gezondheidsdienst voor Dieren wordt PA-vergiftiging niet genoemd, wat suggereert dat het geen frequent of opvallend probleem is. (2)
Ook volgens het internationale dierenartsenplatform Vetster komt pyrrolizidine-alkaloïdenvergiftiging bij paarden zelden voor in ontwikkelde landen, en vereist het doorgaans langdurige opname van grote hoeveelheden. (3)
Op een andere andere pagina verwijzen we naar onderzoek uit U.K dat over onderstaand rapport gaat.
Een rapport van het Britse DEFRA (2014) concludeert dat ernstige vergiftiging bij paarden zeldzaam is. In de meeste gevallen vermijden paarden Jakobskruiskruid instinctief, zolang ze voldoende voer hebben. De weinige vergiftigingen die wél voorkomen, zijn meestal het gevolg van vervuild hooi of kuilvoer — niet van opname in de wei. Structureel bewijs voor grootschalige sterfte ontbreekt. (4)
Ecologische rol: meer dan “giftig onkruid.
Jakobskruiskruid is een inheemse pioniersplant, geen invasieve exoot. Hij hoort bij het Nederlandse landschap en speelt een belangrijke rol voor insecten:
– Minstens 150 insectensoorten maken gebruik van de plant.
– De bekendste is de de sint jacobsvlinder (Tyria jacobaeae) die helemaal afhankelijk is van de plant;
– Hij biedt nectar en stuifmeel aan bijen, zweefvliegen en andere bestuivers.
Massale bestrijding — met chemische of mechanische middelen — vernietigt dus meer dan alleen Jakobskruiskruid, het vernietigt ook biodiversiteit.
Onderschatte waarde van ‘onkruid’ voor biodiversiteit.
Uit onderzoek gepubliceerd in het tijdschrift Journal of Applied Ecology blijkt dat planten die vaak als ‘onkruid’ worden bestempeld, zoals Jakobskruiskruid, een buitenproportionele waarde hebben voor bestuivers en biodiversiteit. Ze bieden nectar en stuifmeel aan een breed scala aan insecten, juist op momenten dat andere bloemen schaars zijn. Door zulke planten massaal te verwijderen, verliezen ecosystemen belangrijke voedselbronnen voor bijen, vlinders en zweefvliegen. (5)
Bestrijding werkt vaak averechts.
– Maaien in bloei? Verspreidt zaad nog effectiever.
– Uittrekken? Stimuleert hergroei via afgebroken wortelstukjes.
– Bespuiting met herbiciden? Doodt ook andere kruidachtigen en grassen.
In monoculturen zonder concurrentie floreert de plant alleen maar beter. Ironisch genoeg werkt onnadenkend bestrijden juist in het voordeel van Jakobskruiskruid.
⚖️ Voorzichtig ja, hysterisch nee.
Bestrijding is op z’n plaats in deze situaties:
– Wanneer gras met Jakobskruiskruid bedoeld is voor hooi of kuilvoer;
– Wanneer weides intensief beweid worden met jonge of gevoelige dieren;
Bestrijding is niet zinnig of proportioneel:
– In bermen of natuurterreinen waar geen vee komt;
– Wanneer ecologische functies belangrijker zijn dan agrarische opbrengst;
– Als reactie op angstcampagnes zonder wetenschappelijke basis.
Conclusie: beleid moet gebaseerd zijn op feiten, niet op vrees.
De plant is giftig, ja. Maar het gebrek aan onderbouwde sterftecijfers, de ecologische waarde én het falende effect van veel bestrijdingsmaatregelen maken duidelijk:
Bestrijden mag — maar alleen waar het écht moet.
Hysterie mag nooit de basis zijn van beleid.
Bronnen:
- Chojnicka-Paszun et al., 2015, MDPI. https://www.mdpi.com/2072-6651/7/12/4884
- GD (2021). Jaarverslag Diergezondheid Paard. https://www.gddiergezondheid.nl/nieuws/jaarverslag-diergezondheid-paard-2021
- Vetster (z.j.). Pyrrolizidine Alkaloid Toxicosis. https://vetster.com/en/conditions/horse/pyrrolizidine-alkaloid-toxicosis
- DEFRA, 2014. https://askanimalweb.com/ragwort-toxicity-in-the-uk-defra-report-2014/
- Balfour et al., 2022 https://doi.org/10.1111/1365-2664.14132
