Jakobskruiskruid en de risico’s voor dieren.
Jakobskruiskruid bevat giftige stoffen die pyrrolizidine-alkaloïden (PA’s) worden genoemd. Maar wat is de lethale dosis? Deze stoffen hebben een schadelijk effect op de lever. In hoge doses kunnen ze ziekten veroorzaken en zelfs dodelijk zijn voor vee. Paarden en koeien zijn bijzonder gevoelig voor PA’s, terwijl schapen en geiten minder snel ziek worden. Paarden, die maar één maag hebben, zijn extra kwetsbaar. Gelukkig herkennen ze de verse plant als giftig en vermijden ze deze. In hooi is dat echter een ander verhaal: door het drogen verdwijnen de bittere smaak en geur, waardoor de planten moeilijker te herkennen zijn.
Herkauwers zoals schapen en geiten hebben meerdere magen, waarmee ze PA’s en andere gifstoffen beter kunnen afbreken. Schapen en geiten zijn daar echter effectiever in dan koeien. Schapen en geiten eten de verse plant soms wel, omdat ze enzymen in hun pensflora hebben die de PA’s gedeeltelijk kunnen afbreken. Daarvoor is het ook belangrijk om te kijken naar specifieke informatie over schapen en Jakobskruiskruid. Zie de pagina Jakobskruiskruid neem schapen.
Koeien, die meer magen hebben dan paarden, zijn iets minder gevoelig voor Jakobskruiskruid, maar vermijden de verse plant toch bij het grazen. In hooi is er echter hetzelfde probleem als bij paarden: de bittere smaak en geur verdwijnen, waardoor koeien de plant niet meer herkennen. Er zijn interessante studies over de effecten van Jakobskruiskruid op koeien.
Verschil per diersoort.
De mate van gevaar van Jakobskruiskruid verschilt per diersoort. De exacte dodelijke dosis van PA’s is niet goed vastgesteld en er is weinig consensus in de wetenschappelijke literatuur. Er zijn dierproeven gedaan waarbij dieren gedwongen werden Jakobskruiskruid te eten om de dodelijke dosis te bepalen, maar de resultaten variëren. Jonge dieren zijn bijvoorbeeld gevoeliger, en er kunnen ook verschillen zijn tussen mannelijke en vrouwelijke dieren. Dit toont aan dat er zelfs bij gedwongen voedering variatie is.
Bij normaal voeden is de gevaarlijkste factor de totale hoeveelheid PA’s die een dier gedurende zijn leven opneemt. Daarbij moeten ook andere PA-bevattende planten in aanmerking worden genomen, aangezien wereldwijd zo’n 3% van alle bloemplanten PA’s bevat. Daarnaast kunnen mycotoxines, die door schimmels in gras of hooi worden aangemaakt, hetzelfde ziektebeeld veroorzaken. Er bestaat een link tussen mycotoxines en leverziekten bij paarden Een link tussen Mycotoxines en leverziekten bij paarden.
Factoren die het risico beïnvloeden;
Het risico op vergiftiging hangt af van meerdere factoren: leeftijd (veulens zijn gevoeliger), individuele vatbaarheid, het totale rantsoen en het PA-gehalte in het ruwvoer.
Een PA-vergiftiging is lastig met zekerheid vast te stellen.
De aanwezigheid van PA’s in het voer, afwijkingen in bloedonderzoek en leverbiopsie kunnen een vergiftiging aannemelijk maken, maar leveren zelden sluitend bewijs. Er zijn bovendien veel andere mogelijke oorzaken van leverfalen bij dieren.
Gelukkig komt chronische vergiftiging weinig voor. De meeste gevallen ontstaan door besmet hooi — en dat risico is in Nederland klein dankzij goed agrarisch weidebeheer.
Jakobskruiskruid: hoe giftig is het voor dieren?
Jakobskruiskruid bevat pyrrolizidine-alkaloïden (PA’s), die schadelijk zijn voor de lever. De giftigheid verschilt per diersoort en hangt af van meerdere factoren.
🐴 Paarden
- Hebben maar één maag → gevoelig voor PA’s
- Mijden verse planten door bittere smaak en geur
- In hooi verdwijnt die geur/smaak → gevaarlijk!
🐄 Koeien
- Hebben meerdere magen, maar minder efficiënt dan geiten/schapen
- Mijden verse plant ook
- In hooi: zelfde risico als bij paarden
🐑 Schapen & 🐐 geiten
- Hebben enzymen in de pens die PA’s kunnen afbreken
- Eten verse planten soms gewoon op
- Zijn minder gevoelig, maar niet immuun
🧬 Risicofactoren
- Leeftijd: jonge dieren zijn kwetsbaarder
- Soort en geslacht: verschillen in gevoeligheid
- Totale opname van PA’s over het leven
- Andere bronnen van PA’s, andere giftige planten, stoffen, parasieten, virussen of mycotoxines kunnen bijdragen
❗ Aantonen van vergiftiging?
- Is niet sluitend mogelijk, tenzij in lab-omstandigheden met gedwongen voedering.
- PA’s in voer + leverafwijkingen maken het aannemelijk
- Andere oorzaken van leverfalen zijn mogelijk
✅ Goed nieuws
- Chronische vergiftiging is zeldzaam
- Risico via besmet hooi is in Nederland klein door goed weidebeheer
Bronnen:
Taenzer et al.2022 Rumen Metabolism of Senecio Pyrrolizidine Alkaloids May Explain Why Cattle Tolerate Higher Doses Than Monogastric Species,
Durham AE. Association between forage mycotoxins and liver disease in horses. J Vet Intern
Med. 2022;1‐6. doi:10.1111/jvim.16486 klik naar artikel
Verder lezen;
